Antička filosofija - pregled

Njoj prethode, nakon Moha, Homer (oko 750-650 pne) sa svojim čuvenim epovima ,,Ilijadom" i ,,Odisejom" te Heziod (oko 700 ne) sa svojom ,,Teogonijom",  u kojoj opisuje Božansko kreiranje ili pak stvaranje svijeta. Tu je i Solon (640-560 pne), mudri vladar i pjesnik Atine, Platonov predak, zatim istoričari Herodot (484-424 pne) i Tukidid (psihološki istoričar). 

Helenizam kao pojam označava u istoriji period miješanja grčke stare kulture s Istokom i traje do Aristotela, a u vezi je i s osvajanjima Aleksandra Velikog. Zatim počinje helenističko-rimsko razdoblje, pad umjetnosti i jačanje vladavine prava te osvajanje Evrope u tom smislu. 

Prema predmetnom kriteriju prve filosofe možemo posmatrati kao: fizičare (kosmološko razdoblje) i etičare (antropološko r.), a prema geografskom kriteriju kao  Jonjane (Mala Azija) i Italci (južna oblast današnje Italije).

Neophodno je barem imenovati i mudraca-filosofa Feničanina (kasnija Kartaga, Sjeverna Afrika, Tunis) Moha iz, 1200 pne, kao i njegove sljedbenike, s kojima ide i sam Pitagora. No, krenimo sad uobičajeno kroz nama poznatu i klasifikovanu istoriju antičke ili tzv. Zapadne filosofije. Grci ili Stari Jelini (Heleni) s područja Male Azije (Ionia) su na samom izvorištu:

1 Kosmološko razdoblje:

. Miletska škola: prvi filosof Anaksimandar (800. pne) prije Homera /apeiron /pisao na samom raskolu svijeta mitosa ka logosu, Tales (624-547 pne) / voda kao suština bez forme, Anaksimen (mala Azija) / vazduh

. Pitagorejci: Pitagora (580-500 pne), Hipasus, Filolaj obznanio učenje, Arhita – muzički teoretičar / etika dužnosti, preegzistencija i seoba duše (pseudopitagorejci) / Pitagorini učitelji: Hermodamant (Kreofil) i Ferikid;

. Heraklit (535-475 pne) / vatra kao logos i viši princip (werden), pravednost i nepravednost, narod nerazborit i glupav, vrijeme je mater.suštine

. Elejska škola (ima biće, nebiće ne, nepokretni pokretač - Jedno): Ksenofan kritika narodne relig, poetični Parmenid (444 pne) i jedan bog, Zenon i viša svijest kao nebesko načelo (490-430 pne) logički paradoksi, Melisus (j. Italija) – razumska spoznaja, kritika Homera, Bog je jedan i nikad nastao i vječan, iluzornost čula

. Posrednici: Anaksagora (500-428 pne) Um uzrok svijeta, 1.jeretik (Sunce kamen, Mjesec zemlja), homeomerije prasupstanca (rastavljanje i sastavljanje, djelovi imaju istu prirodu kao cjelina i po Aristotelu), jedini trezven od presokratovaca po Aristotelu; Empedoklo (490-430 pne) tvorac retorske vještine, 4 mat.elementa

. Atomizam: Leukip, Demokrit (460-370 pne) – atom najmanja čestica, spokojnost duše najpoželjnija, princip jednog (ein)

2 Antropološko razdoblje:

. Sofisti: Protagora (481-420 pne) ateist, prvi koji je naplaćivao časove, Gorgija (estetika i umjetničko oblik. jezika), Hipija, Kritija ili Kratil (Platonov prvi učitelj, heraklitova dijalektika, relativizam i skepsa) - čovjek kao mjera svega, prvi prosvjetitelji, besjednici, retori, pokazuju korisnost filosofije u praksi, pojam privida, Prodikus (pohlepni državnik, rječitost, sinonimika i moralizovanje), Trasimah, Diogen iz Apolonije

. Sokrat (469-399 pne) etika, ironija i majeutika - metode do istine, briga o duši, umjerenost, pravednost, neznanje zlo, viši princip duha, krit.demok.

. Sofokle (490-406pne), Eshil (525-456 pne), Euripid (480-405pne) / tragedije + Aristofanove komedije na Sokrata + Hippocrates (460-380) medicina

. Sokratovci ili polusokratovci (Euklid; Antisten i Diogen iz Sinope kao građanin kosmosa (412-324), oslobađanje od potreba; Aristip (hedonizam) / megarska – dobro; cinička – individualna dovoljnost, budući stoici; kirenska škola – budući epikurejci)  Sokratov moral i Parmenidov jedan Bog, Ksenofan (Sokratov prijatelj)

. Platon (427-347 pne) / osnivač akademije, idealist - ideje su stvarnost, početak filosofske nauke, Demijurg oblikuje mat.prema idejama Dobra ili Božanstva, etika, država, politika, razum i um kao različiti, pojam suštine (wesen), kritikuje elejce da postoji biće i nebiće

. Aristotel (384-322 pne) nadimak Stagiranin i peripatetičari (Teofrast, Straton,  Eudem, Aristoksen - vrstan muzički teoretičar)  tvorac deduktivne logike i etike kao nauke, metafizika, duša bez tijela ne može ništa, pojam svrhe, prelaz od suštine ka pojmu, razum je prapočetak i na njemu zas.logika, u intelektu nema ništa što prije nije u čulima, Andronik sa Rodosa (bibliotekar), stvarnost je od istorodnih jedinica (homoiomerije);

. Kalimah (310-240 pne) kao pjesnik i čuveni knjižničar Aleksandrijske biblioteke; Euklid matematičar (oko 300. pne) u Aleksandriji (osnovao Aleksandar 332. pne); Eratosten (276 -184 pne) matematičar / geograf / astronom i upravnik Aleksandrijske biblioteke; Arhimed u južnoj Italiji (200. pne) - fizika

3 Helenističko-rimsko razdoblje

. Stoicizam, duša tabula rasa: rana stoa: (Zenon, osnivač), Kleant, Hrizip; pozna stoa: (Seneka), Epiktet (rob), Marko Aurelije (car, 121-180 ne), Ciceron – etika, ideal mudraca, sudbina, logika iskaza, logos kao bog, duša svijeta je vatrena (kao kod Heraklita mračnog), sklad sa samim sobom; srednja stoa: Posejdonije: tijelo je smetnja duši, a demon posrednik između Boga i čovjeka

. Epikur (341-270 pne) i epikurejci: Hermah, Metrodor, Polistrat, Fedar (Julius Phaedrus, 30pne - 44ne) – filosofija unutr.  zadovoljstva - ueudajmonizam (ne hedonizam), ataraksija kao odsustvo unutrašnjeg nemira, protiv asketizma, apolitičan skriveni život, Lukrecije (Rim) oslanja se na skepticizam

. Skepticizam: Piron iz Elide (360-270) pne, Sekst Empirik (160-210 ne) - kritika stoičke sudbine, relativnost, Timon

. Nova (srednja) akademija - probabilizam: osn. Arcesilaus (316-241 pne), Karnead (213-129 pne)  vjerovatnoća ulazi u igru, platonizam – srednja ak.

. Rimska filosofija: Lukrecije (99-55), Ciceron (106-43 pne), Seneka (stoik, 4 pne-65 ne), Lukijan (120-180 ne), Boetie (480-524 ne)

. Judeo-helenistička filosofija: Filon (20 pne-54 ne), početak ranohr. filos. - Mojsije predstavljen kao učitelj bolji od Pitagore, hrišćanstvo kao istočnjačka  sekta fil. neobrađeni, sekta Eseni + Gnostici (koji znaju): Simon Mag (svako ljudsko biće stanište neograničene moći), Baz(Vas)ilid, Markion, Valentin, Blandina (mučenica) ... 

. Eklekticizam (Aleksandrija): Potamon (oko 100 ne), Ciceron + Diogen, Hipon, Idej (V pne), sofistički, stoički i peripatetički elementi

. Neopitagorejstvo (oko 200ne) - hermeneutika i mistika, Nikomah iz Arabije, Apolonije (kult), Hermes Trismegistos (Trojedini), egip. Tot, ulazak u svoje sopstvo, podrška i u sufizmu

. Neoplatonizam, srednji (+ Aristotelova znanja): Plotin (204–270 ne) htio ostvariti Platonovu državu u Rimu, učitelj mu Amonijus Zakas (džakonosac) kojem su se zaklinjali da mu neće učenje spominjati u spisima / misticizam, Plutarh (um, duh, demon, tijelo), trojstvo (Jedno, Nous-Duh, Duša), utiče na Konstantina; učenici: Anatoli, Porfirije, Jamblih (Sirijac, sirijska škola - egipatske misterije, priče o Pitagori, muzika), Proklo (o muzici, misticizam+logičko-dojalektičke konstrukcije, zlo nije posebna sila već udaljenost od jednog), ranohrišćanski otac Ambrozije pod njihovim uticajem, a zatim on utiče na manihejca Avgustina te hrišćanstvo postaje državnom religijom / Hipatia žena kritikuje hrišćanstvo u Aleksandriji i kamenovana od strane hrišćana (u školi predavali Platona i Aristotela); takođe Pseudo-Dionizije Areopagita (možda Sirijac, mistik, prvi hrišćanski biskup Atene - ,,De mystica theologia", piše i o crkvenoj i nebeskoj hijerarhiji - demonologija i angeologija, utiče na srednjovjekovne njemačke i španske mistike, veliča ga i Osho kao najvećeg u tradiciji Hrista, pored Ekarta, Bemea i Franje Asiškog).

Letindor (www.letindor.blogspot.com)